İsviçre transit ücreti için kantonları temsil eden Ständerat’ta tek bir karşı oy çıkmadı; yabancı sürücülerin “sadece transit geçiş” yapması halinde Durchfahrtsabgabe (geçiş ücreti) alınması tartışılıyor. Federal hükümet şüpheli, Avusturya ve özellikle Tirol ise olası transit trafiği kaymalarına karşı temkinli.
“Trafik büyüyor, büyüyor ve artık başa çıkılamıyor.” Bu sözleri bir Tirol siyasetçisinden sanabilirsiniz; oysa ifade, yoğun Alpler transit geçişi ile bilinen Uri kantonunun Ständerat üyesi Heidi Z’graggen’den geliyor. Gündem; Alpler geçitlerinde artan trafik, Gotthard Tüneli ve çevresindeki uzun kuyruklar, yerel halkın ve doğanın korunması.
Z’graggen’in kaygılarını paylaşanların sayısı artıyor. Fikir şu: İsviçre transit ücreti ile, örneğin Almanya’dan İtalya’ya giderken İsviçre’den sadece “geçip giden” araçlar, ülke içinde “esaslı bir duraklama” yapmıyorlarsa ödeme yapacak. Hedef, özellikle tatiller ve bayramlar gibi zirve dönemlerinde transit geçişi pahalılaştırarak tıkanıklığı azaltmak.
Geniş siyasi taban
Uri ve Ticino (Tessin) kantonlarından Ulusal Konsey üyelerinin girişimiyle, en büyük gruplardan beş benzer öneri Haziran’da sunuldu. Ständerat’ta Eylül başındaki oylamada ise tek bir ret oyu bile çıkmadı. Plan, plaka tanıma ile giriş–çıkışta araçların tespit edilmesini ve İsviçre’de “esaslı konaklama” yapmayanların ödeme yükümlülüğünü öngörüyor. Ücretin mevsime ve günün saatine göre değişmesi, Pfingsten gibi yoğun günlerde tutarın daha yüksek olması tartışılıyor. Halihazırda yıllık vinyet bedeli 40 İsviçre frangı (yaklaşık 43 avro).
Girişimciler, İsviçre transit ücretinin teknik ve hukuki olarak uygulanabilir olduğunu savunuyor. İsviçre AB üyesi olmadığı için, esasen ikili anlaşmalar—örneğin Kara Ulaştırması Anlaşması—çerçevesinde hareket ediyor. Bu da, AB Temel Hakları bağlamında yaşanan kimi çekişmelerin (ör. Tirol’deki tartışmalar) doğrudan bağlayıcı olmamasını sağlıyor.
Buna karşın Federal Konsey karşıt görüşte. Ulaştırma Bakanı Albert Rösti, Alpler transitini hafifletmek için zaten çok sayıda önlem alındığını, ayrıca geniş ölçekli bir ücret toplama sisteminin anayasal nitelikte olacağını belirtiyor. Bu da hem yasama sürecinde yüksek eşikler hem de idari maliyetlerde artış demek.
Temel sorular yanıtsız
2015–2021 arasında Alpler’i geçen kişi sayısı %15 azalarak günde yaklaşık 31.500e inse de, Gotthard üzerindeki kuyruk saatleri 2012’ye kıyasla üç katına çıktı. Böylesi bir dar boğazda küçük aksaklıklar bile saatlerce tıkanıklık yaratabiliyor. Bu gerçek, eleştirileri besliyor.
Hukuki ve pratik cephede de soru çok: Plaka kaydı için sınır kapılarının “eksiksiz” izlenmesi gerekecek. “Esaslı duraklama” nasıl tanımlanacak? Yemek için kısa mola, bir müze ziyareti ya da akraba buluşması buna girer mi? Ulaştırma Bakanı Rösti bu gri alanlara dikkat çekiyor.
SRF’ye konuşan ulaştırma bilimci Alexander Erath, teoride AB anlaşmalarıyla bağdaşsa da uygulamanın iyi komşuluk ilişkilerini sınayabileceğini söylüyor. Ayrıca her sıkışıklığın nedeni transit geçiş değil: İsviçre içi trafik de önemli bir etmen. İsviçre BFS istatistiklerine göre Alpler’i geçen kişilerin yaklaşık üçte biri transit.
Tirol temkinli
Tirol Eyalet Hükümeti, somut bir taslak ortaya çıkarsa ayrıntılı bir değerlendirmenin şart olduğunu vurguluyor. Yeşillerin Tirol Grup Başkanı Gebi Mair, Avusturya’daki kısa dönem vinyetlerinin düşük fiyatlarının turistleri çektiğini hatırlatıyor; buna karşın İsviçre transit ücreti gelse bile uzun dolanma mesafeleri nedeniyle ani ve büyük bir sapma beklemediğini söylüyor. Avusturya Ulaştırma Bakanlığı ise planın AB anlaşmalarıyla uyumunu sorguluyor; menşeine göre doğrudan ya da dolaylı ayrımcılık yasağını anımsatıyor.
Geçmişte trafik kısıtlama çağrılarının çoğu çıkan engellerle sönümlenmişti: Değişken tünel ücreti Güney İsviçre’yi dezavantajlı kılabilir, slotlu geçiş önerileri ise dar vadilerde bekleme alanı sorununa takılmıştı. Bu kez siyasi uyum daha güçlü görünüyor; fakat ülke içinde bile nihai mutabakat oluşmuş değil. Sıradaki kritik aşama Ulusal Konsey (Nationalrat) süreci. Karar çıkarsa, İsviçre transit ücreti Gotthard–Brenner hattındaki Kuzey–Güney akışını ve tatil trafiği üzerindeki dengeleri yeniden şekillendirebilir.
Bu tablo, Almanya–İtalya arasında seyahat edenlerin ya İsviçre’deki Gotthard Tünelini ya da Avusturya’daki Brenner Otoyolunu tercih ettiklerini hatırlatıyor. İsviçre transit ücreti yürürlüğe girerse, bazı sürücülerin Tirol üzerinden alternatif rotalara yönelmesi muhtemel; ancak mesafe, süre ve maliyet hesabı her sürücünün kararını farklılaştırabilir.
