Fiyat Artışları Karşısında Devlet Müdahalesi: Fiyat Frenleri Gündemde
Odak kelime: temel gıda fiyatları ve enflasyon, özellikle son dönemde Avrupa ülkelerinde büyük bir tartışma konusu haline geldi. Avusturya’da gıda fiyatları Almanya’ya kıyasla zaten yüksekken, son zamanlarda artan maliyetler vatandaşların günlük yaşamını olumsuz etkiliyor. Maliye Bakanı Markus Marterbauer (SPÖ), bu konuda müdahaleye hazır olduklarını açıklayarak, fiyat kontrollerinin uygulanmasını gündeme getirdi. Peki, diğer ülkelerde temel gıda fiyatları konusunda hangi uygulamalar hayata geçti?
Macaristan: Seçim Öncesi Fiyat Dondurma, Yüksek Enflasyon
2022 başında Viktor Orbán hükümeti, şeker, un ve et gibi temel gıda ürünlerinde fiyatları dondurma kararı aldı. Ancak fiyatları kontrol dışı kalan ürünlerde perakendeciler zam yaptı. Ayrıca fiyatı düşen ürünlerin tedariki de sıkıntıya girdi. 2023 yılında genel enflasyon, gıda fiyatlarındaki tüm müdahalelere rağmen yüzde 25’in üzerine çıktı ve Avrupa Birliği’nin en yüksek seviyesine ulaştı. 2024’te de enflasyonun yüksek seyretmesiyle Orbán yönetimi, gıdada kâr marjlarına yeni sınırlamalar getirdi. Buna rağmen temel gıda fiyatları geçen yıla göre yüzde 6,2 daha yüksek kaldı; bu oran Avusturya’dakinden de fazla.
İspanya: Fiyat Tavanı Tartışması ve Alternatif Çözümler
İspanya’da 2022’de Çalışma Bakanlığı temel gıda fiyatlarına tavan getirilmesini önerdi. Maliye Bakanlığı ise buna karşı çıktı. Sonraki aşamada market zincirlerinin, 100 temel ürünün yer aldığı ve özellikle yoksul ailelere hitap eden bir sepet için kâr marjlarını düşürmesi önerildi. Ancak marketler büyük oranda bu öneriye uymadı ve “piyasa ekonomisine müdahale” eleştirileri yükseldi. Sonuç olarak sol koalisyon hükümeti, düşük gelirli ailelere 200 avro tek seferlik destek ve 2023 Ocak itibarıyla temel gıdalarda KDV muafiyeti sağladı. Buna rağmen temel gıda fiyatları diğer ürün gruplarından daha hızlı arttı. El País gazetesine göre, 2023’te market zincirleri karlarını önceki yıla göre yüzde 75 artırdı. Fiyatlarda yaşanan yükselişten sonra, 2024 Ağustos’unda gıda enflasyonu yüzde 3’ün altına geriledi. Ancak toplam enflasyonun düşük seyretmesinde temel faktörün, gıda önlemleri değil, enerjiye getirilen “İber gaz fiyat tavanı” olduğu vurgulandı.
Fransa: Gıda Çekleri ve Etiketleme Zorunluluğu
Fransa’da yüksek fiyatlar karşısında hükümet, ihtiyaç sahibi ailelere 100 avro değerinde gıda çeki ve çocuk başına 50 avro ek yardım sağladı. 2023 başında ise 75 gıda üreticisiyle yapılan anlaşma gereği, toptan fiyatlardaki düşüşlerin tüketiciye yansıtılması şart koşuldu, aksi takdirde mali yaptırımlar uygulanacağı belirtildi. Ancak gönüllülük esasına dayalı bu uygulama istenen etkiyi yaratmadı ve 2023 Ağustos’unda gıda fiyatları hala yüzde 11 oranında yükseldi. 2024 yazından itibaren ise, “shrinkflation” (ürün miktarı azalıp fiyatı aynı kalan ya da artan ürünler) konusunda yeni bir etiketleme zorunluluğu getirildi. Benzer bir uygulama Avusturya hükümetinin de gündeminde.
Hırvatistan: Temel Gıdada Yüzde 30 İndirim, Yüksek Fiyatlar Devam Ediyor
2023’te Euro Bölgesi’ne katılan Hırvatistan, artan yaşam maliyetleriyle mücadele için enerji fiyatlarını dondurmakla kalmadı, temel gıdalarda yüzde 30 fiyat indirimi yaptı. Bu indirimlerin bir kısmı devletin kasasından karşılandı. Giderlerin bir bölümü ise “kriz kârları” üzerinden alınan ek vergilerle finanse edildi. Ancak 2024’te temel gıda fiyatları hâlâ AB ortalamasının yüzde 20 üzerinde. 2024 başında süpermarketlere karşı başlatılan boykot eylemleri ise, Balkan ülkelerine de yayılarak gündem yarattı.
