Avusturya Yüksek Mahkemesi’nin (OGH) bir “Morgengabe (mehir)” davasındaki kararı, kimi çevrelerde “Şeriat uygulanıyor” endişesi yaratsa da, kararın özünde Avusturya hukukunun temel değerleri (Kamu Düzeni) esas alınmıştır.
FPÖ’nün anayasa sözcüsü Michael Schilchegger, “yerel mahkemelerde kısmen Şeriat geçerli” iddiasıyla Avusturya’da İslami kuralların “kapsamlı biçimde yasaklanması” çağrısı yaptı. Gerekçe olarak da OGH’nin, İran-Avusturya çifte vatandaş bir çiftin boşanmasında, İslami Morgengabe (mehir) ödeme koşullarını değerlendirmiş olmasını gösterdi. FPÖ, bunu “hukuk devletinin ithal, arkaik hukuki anlayışlar karşısında geri adımı” olarak niteledi.
Oysa “Morgengabe” kavramı yalnızca İslam hukukuna özgü değildir. Avrupa geleneğinde de damadın, evlilik sabahında geline verdiği bir armağanı ifade eder; günümüzde daha çok romantik anlam taşır. İslami gelenekte ise mehir, erkeğin kadına verdiği ya da özellikle boşanma hâlinde ödeme sözü verdiği malvarlığı değeridir; amacı kadını ekonomik olarak güvenceye almaktır.
Boşanma tanınmadı
Somut olayda taraflar, 1000 altın dukat mehir üzerinde anlaşmıştı. Erkek, 2022’de İran hukukuna göre tek taraflı boşanma işlemi yaptığını, bunu eşine telefonla bildirdiğini ileri sürdü. Alt derece yargılamaları sırasında bu boşanma Avusturya’da tanınmadı. OGH, kadının 110 dukatı almasına hükmetti; kalan 890 dukat için ise kadının, eski eşinin ödeme gücünü (mali yeterlilik) ispatlaması gerektiğine karar verdi.
Bu, OGH’nin İran’daki mehir sözleşmesinin bazı modalitelerini dikkate aldığı anlamına gelir. Peki bu, Şeriat’ın uygulanması mıdır? Hayır. Aile hukuku uzmanı ve emekli avukat Gabriele Vana-Kowarzik’e göre belirleyici olan, yabancı hukukun uygulanmasının ordre public ile uyumlu olup olmadığıdır. Yani yabancı hukuk uygulandığında ortaya çıkan sonucun, Avusturya hukuk düzeninin temel değerleri ile bağdaşması gerekir.
Kamu Düzeni’ne Uygunluk Şartı
Morgengabe (mehir) kurumu, Avrupa bağlamında da bir karşılık bulduğundan, temel değerlere aykırı değildir. Buna karşılık, kadının dinlenmediği tek taraflı boşanma uygulaması kamu düzeni ile bağdaşmaz; bu yalnızca İran (İslami) hukukunda mümkündür ve eşlerin eşitliği ilkesine dayanan Avusturya hükümlerine aykırıdır. Somut davada da bu nedenle tanınmamıştır.
Vana-Kowarzik’e göre, bu tür olay bazlı değerlendirmeler aile ve medeni yargı pratiğinde, yabancı unsurlu dosyalarda günlük işleyişin parçasıdır. Bu durum yalnızca İran veya İslam hukuku için değil, tüm devletlerin hukukları için geçerlidir. Avusturya’da hâlen, eşlerin vatandaşlığına göre belirlenen devletin aile hukuku (kanunlar ihtilafı kuralları) uygulanır; fakat yalnızca kamu düzenine uygunsa.
Hukuki karmaşıklıklar
Temel değerlere uygun yabancı aile hukuku uygulamaları dahi farklı sonuçlar doğurabilir. Örneğin, Avusturyalı bir kadın, İtalyan birlikte yaşadığı kişi ve ortak çocuklarıyla İtalya’ya taşındığında, Avusturya’da kadında olan tek başına velayet İtalyan hukukuna göre ortak velayete dönüşebilir. Yine bir Sırp vatandaşının Avusturya’da kayıtlı partnerlik yapması, Sırbistan’da bu kurum tanınmadığı için yalnızca Avusturya’da hüküm ve sonuç doğurur.
Siyah-kırmızı-pembe (ÖVP-SPÖ-NEOS) koalisyon hükümeti, hükümet programında bir değişiklik duyurdu: Farklı ulusal hukukların yerine, gelecekte kişinin veya çiftin mutad meskeninin (alışılmış yerleşim yeri) bulunduğu devletin hukuku uygulanacak. Vana-Kowarzik bu yaklaşımı sorguluyor: “Bu, örneğin kocasıyla İran’a taşınan bir Avusturyalı kadının bütünüyle İran hukukuna tabi olması anlamına gelebilir.”
Sonuç: OGH’nin mehir dosyasında yaptığı şey, Şeriat uygulamak değil, ordre public filtresiyle yabancı hukuku Avusturya’nın temel değerleri ışığında sınırlı ve denetimli şekilde dikkate almaktır. Böylece kadının korunması, eşitlik ve hukuk devleti ilkeleri gözetilmiştir.
